quinta-feira, 29 de dezembro de 2011

Ó dàbọ̀ ọdún ìdarúgbó! Ẹ kú ọdún tuntun

Adeus ano velho! Feliz Ano Novo

Nesta postagem vamos agradecer ao orixá Exu pelo ano que tivemos e pedir a ele coisas boas para o ano novo.
Os textos são bilíngues, primeiro em yorùbá, depois, em português.

Oríkì Èṣù fún ọpẹ́

Èṣù mo dúpẹ́ púpọ̀.
Ọṣẹ́tùrá ni orukọ bàbá mọ̀ ọ́.
Alágogo ìjà ni orukọ ìyá npè ẹ́.
A kìì lówó láì mú ti Èṣù kúrò,
A kìì láyọ̀ láì mú ti Èṣù kúrò.
Èṣù, Ọlọ́pa Elédùnmarè laelae.
Èṣù, Oníbodè Ọlọ́run.
Èṣù mo dúpẹ́ púpọ̀

Àwọn ọ̀rọ̀ fun ọpẹ́ àwọn imalẹ̀.

Mo dúpẹ́ àṣẹ ọkanlénigba imalẹ̀.


Louvação a Exu para agradecimento

Exu, eu agradeço muito.
Oxeturá é o nome pelo qual você é chamado pelo seu pai.
Alágogo ìjà é o nome pelo qual você é chamado por sua mãe.
Quem tem dinheiro, reserva para Exu a sua parte.
Quem tem felicidade, reserva para Exu a sua parte.
Exu, O inspetor de Eledumare, desde os princípios dos tempos.
Exu, O porteiro de Olorun.
Exu, eu agradeço muito.

Palavras de agradecimento às divindades.
Eu agradeço ao axé das duzentos e uma divindades.

Orin Èṣù fun ọdún tuntun

Èṣù fi ire bò wá o.
Ẹlà fi ire bò wá yà yà.
Èṣù gbé ire ajé kò wá o.
Iyá-mògún fi ire bò wá o.
Ẹlà fi ire bò wá yà yà.

Orin de Exu para o novo ano
Exu, faça nossa vida plena de coisas boas.
Ẹlá, ponha muita sorte em nossas vidas.
Exu, ponha sorte e progresso em nossas vidas.
Ẹlá, ponha muita sorte em nossas vidas.
Iyá-mògún faça nossa vida plena de coisas boas.
Ẹlá, ponha muita sorte em nossas vidas.

Vocabulário:

A kìì: aquele que.
Ajé: Riqueza.
Alágogo ìjà: Epíteto de Exu.
Àwọn imalẹ̀: divindades.
Àwọn ọ̀rọ̀: palavras.
Bàbá: pai.
Bò: cobrir, encobrir, tampar, embrulhar.
Dúpẹ́: agradecer.
Eledunmare: Ser supremo.
Ẹlà: Expressão de alegria pelo fato de uma oferenda ter sido aceita.
Èṣù: Orixá da comunicação, da segurança, da proteção, do fechamento e da abertura de caminhos.
Fi: para, com; fi ire: preencher com coisas boas.
Fún: para, por, dar entregar.
Gbé: Carregar, levantar, levar, trazer, tomar, perder-se, morar, habitar, viver em, residir, conviver, ocupar.
Ìjà: luta.
Ire: Coisas boas, sorte, bem.
Ìyá: Mãe.
Iyá-mògún: mãe superior.
Kò: não; encontrar com, confrontar.
Láì: sem. Prefixo usado para expressar o contrário.
Láyọ̀ = Ni áyọ̀: ter alegria, ter felicidade.
Lówó = Ni owó: ter dinheiro.
Mo: eu.
Mọ̀: Saber, conhecer, entender, reconhecer, sentir, apreender, compreeder, resolver, perceber.
Mú: pegar, levar, reservar.
Ni: é, ser.
Npè: chamando, convidando, pronunciando, convocando, dizendo encantamentos.
Oníbodè: porteiro.
Oríkì: louvação ou saudação.
Orin: cantiga, música, hino.
Òrìṣà: divindade; guardador ou protetor do orí (cabeça, destino).
Orukọ: nome.
Ọ́: Seu
Ọkanlénigba: duzentos e um; duzentas e uma.
Ọlọ́pa; Ọlọ́pàá: polícia, policial, inspetor.
Ọlọ́run: Deus supremo, senhor do espaço infinito.
Ọpẹ́: agradecimento, gratidão.
Ọṣẹ́tùrá: Epípeto de Exu.
Púpọ̀: muito, numeroso, abundante.
Ti: para, de, já.
Wá: vir, buscar, procurar.
Yà: abrir, procurar.

Fontes:

NAPOLEÃO, Eduardo. Vocabulário yorùbá. Rio de Janeiro: Pallas, 2010.
SÀLÁMÌ, Síkírù. Cânticos dos orixás na África. São Paulo: Editora Oduduwa, 1991.


Ó dàbọ̀ ọdún ìdarúgbó! Ẹ kú ọdún tuntun!

quarta-feira, 21 de dezembro de 2011

Ẹ kú ọdún Kérésìmesì! Ẹ kú iyedún!

(Feliz Natal! Boas Festas)


Estamos chegando ao final de mais um ciclo e ao início de outro. Trata-se de um período de reflexão, de comemoração, de promessas e de esperanças.
Em clima de comemoração, agradeço a todos vocês seguidores e leitores do meu blog. E para ilustrar minha satisfação por tudo de bom que vivenciamos neste ano que se finda, segue abaixo um fragmento de um orìkí de Ibeji (crianças gêmeas).

Ele chegou ao palácio do rei com um sorriso.
Chegou à casa dos anciãos com alegria.
Chegou à casa do malsucedido trazendo sucesso.
Traga prosperidade para mim, ó Ejìrẹ́.
Ejìrẹ́ fez o mendigo ter sempre o que comer.


Texto em yorùbá (língua africana)

O délé ọba tẹ̀rín-tẹ̀rín.
O délé ìjòyè tayọ̀-tayọ̀.
O délé alákisà tọlá-tọlá.
Kọ́lá wá fún mi o, Ejìrẹ́.
Ejìrẹ́ tó sọ alágbe di Olóunjẹ



Vocabulário:


Alágbe: mendigo.
Alákisà: malsucedido.
Délé: à casa; na casa.
Délé ọba: (chegou) à casa do rei; (chegou)ao palácio.
Ejìrẹ́: irmãos gêmeos.
Fún mi: para mim.
Ìjòyè: anciãos.
Kọ́lá: sucesso, properidade.
O: sem tradução. (usado para dar ênfase.
Olóunjẹ: possuidor de comida, de alimentação.
Orìkí: Texto de louvação ou de saudação contendo atributos ou elementos da história de uma divindade, família ou clã.
Tó: suficiente, bastante.
Sọ: lançar, apresentar.
Tó: suficiente, bastante.
Tẹ̀rín-tẹ̀rín: sorriso.
Tọlá-tọlá: (trazendo) sucesso, prosperidade
Wá: trazer

Bibliografia:
Napoleão, Eduardo. Vocabulário yorùbá: para entender a linguagem dos orixás. Rio de Janeiro: Pallas, 2010.
Sàlámí, Síkírù. Cânticos dos orixás na África. São Paulo: Editora Oduduwa, 1991.

Olùkọ́ José Benedito de Barros

domingo, 18 de dezembro de 2011

Lições de língua yorubá – Lição 12/12 - Ẹ̀kọ́ Éjìlá/Éjìlá

(Àwọn ìwé ẹ̀kọ́ èdè yorùbá – Ẹ̀kọ́ Éjìlá/Éjìlá)


Aula do dia 17/12/2011.

Professores:
Prof. Dr. Sidnei Barreto Nogueira
Prof. Mestre José Benedito de Barros

O último dia de curso foi uma grande festa, no sentido bem africano do termo. Estamos publicando, por ora, a parte linguística do evento. Brevemente estaremos editando esta publicação para acrescentar outros acontecimentos ilustrados com fotos.
Aguardem!

(José Benedito)

Orin: Agbe lo l´aro


Orin: música, cântico, cantiga, hino.

Agbé ló l´aró
Kìí ráhùn aro
Àlùkò ló l´osùn
Kìí ráhùn osùn
Lékèélékèé ló l` ẹfun
Kìí ráhùn ẹfun
ọ̀ṣun lékèé o dá mi o.
Káwa má ráhùn ire - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọmọ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn owó - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọlà - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn Ẹ̀kọ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ayọ̀ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ifẹ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọ̀rẹ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn Ẹ̀rọ̀ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ilé - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ounjẹ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn aláàfíà - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn àfo - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn iṣẹ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ṣire - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọ́dún - Àṣẹ!

Vocabulário

Àṣẹ: assim seja.
Ire – sorte.
Ọmọ - filho.
Owó – dinheiro.
Ọlà – prosperidade, riqueza.
Ẹ̀kọ́ – conhecimento, sabedoria, lição.
Ayọ̀ – alegria.
Ifẹ́ – amor.
Ọ́rẹ́ – amigo.
Ẹ̀rọ̀ – Calma, realização, harmonia
Ilé – casa, moradia.
Ounjẹ - alimento, comida.
Aláàfíà – paz, saúde, bem estar completo.
Àfo – abertura, oportunidade de emprego, vaga.
Iṣẹ́ – trabalho, ocupação, emprego.
Ṣire – divertimento, festa.
Ọ́dún – festa.

Diálogos que apresentados pelos alunos.

1) N´ílé ọ̀rẹ́ (Na casa de um amigo)

KÚNLÉ - Ẹ kúùròlẹ́ Mà.
MÀMÁ TÚNJI - ÒO, Ẹ kúùrọ̀lẹ́. Báwo ni nǹkan?
KÚNLÉ - Dáadáa ni. Ẹ jọ̀ọ́ mà. Túnjí ǹkọ́? Ṣé ó wà n´lé?
MÀMÁ TÚNJI – Rárá, kó si ǹ´lé. Ó lọ sọ́dọ̀ ọ̀rẹ́ ẹ̀ Délé.
KÚNLÉ - Kò burú, mo máa padà wá. Ẹ ṣé, ó dàbọ̀ Mà.
MÀMÁ TÚNJÍ – Kò tọ́pẹ́. Ó dàbọ̀.

Tradução:
K – Boa noite senhora.
M – Boa noite. Como vão as coisas?
K – Bem. Por favor, senhora. Onde está Tunji? Ele está em casa?
M – Não, ele não está em casa. Ele foi à casa do amigo dele, o Dele.
K – Sem problemas, eu retornarei. Obrigado, até logo senhora.
M – Não há de que. Até logo.

2) Báwo ni Sànyà? (Como vai Sanya?)

KÚNLÉ: Báwo ni Sànyà?
SÀNYÀ: Dáadaa ni. Ẹ káalẹ́.
KÚNLÉ: Oo, káalẹ́. Ẹgbọ́n ẹ dá?
SÀNYÀ: Wọ̀n kò ì tí ì dé.
KÚNLÉ: Kò burú, máa pàda wá lọ́la.
SÀNYÀ: Kò burú. Ẹ ṣé, ó dàárọ̀.
KÚNLÉ: O ṣé, ó dàárọ̀.

Tradução

K – Como vai Sànyà?
S – Bem. Boa noite.
K – Boa noite. Seu irmão mais velho, onde ele está?
S – Ele não retornou.
K – Sem problemas, eu retornarei amanhã.
S – Sem problemas. Obrigado, boa noite.
K – Obrigado, boa noite.

3) Ìkíni àti ìpàdé (Saudações e encontros/reuniões)

Dúpẹ́: Ẹ káàárọ Sà.
Bàbá Dúpẹ́: káàárọ, pẹ̀lẹ́. Ṣé dáadáa l’o jí?
Dúpẹ́: A Dúpẹ́, Sà.
Bàbá Dúpẹ́: Ṣé o ti jẹun?
Dúpẹ́: Rárá Sà. Mo ṣẹ̀ṣẹ̀ jí ni.
Bàbá Dúpẹ́: Tètè lọ jẹun. Èmi ń lọ síbi iṣẹ́. Mi ò ní í pẹ́ dé.
Dúpẹ́: Kò burú Sà. Ó dàbọ̀ Sà.
Bàbá Dúpẹ́: Ó dàbọ̀.

Tradução
D – Bom dia senhor.
B – Bom dia, olá. Você levantou bem?
D. Sim, obrigado, senhor.
B – Você já comeu?
D – Não, senhor. Eu acabei de me levantar.
B – Vá comer rápido. Eu estou indo para o trabalho. Eu não quero voltar atrasado para casa.
D – Sem problemas, senhor. Até logo senhor.
B – Até logo.

4) Sísọ̀rọ̀ nípa ènìyàn
(Falando a respeito de pessoas)
Kúnlé (K) retorna no dia seguinte e encontra Túnjí (T):
K: Túnjí, báwo ni nǹkan?
T: Dáadáa ni. Jọ̀wọ́ má bínú.
K: Níbo l´o lọ lálẹ́ àná. Mo wá sí ilé ẹ lẹ́ẹ̀mejì lálẹ́ àná.
T: Mo gbọ́ bẹ́ẹ̀. Mo lọ rí ọmọ kíláàsì mi kan ni.
K: Ki l´orúkọ ẹ̀?
T: Kimberly.
K: Ọmọ ìlú ibo ni?
T: Ọmọ ìlú Amẹ́ríkà ni, ṣùgbọ́n ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ ní yunifásítì ti Ìbàdàn nísisìyí. Àwọn ẹbi ẹ̀ ń gbé ní New York.
K: Ṣé a lè jìjọ lọ kí i lọ́la?
T: Bóyá.

Tradução
K – Túnjí, como vão as coisas?
T – Bem. Por favor, não me aborreça.
K – Aonde você foi ontem à noite? Eu estive em sua casa duas vezes ontem à noite.
T – Eu ouvi isso. Eu fui ver minha colega de classe.
K – Qual é o nome dela?
T – Kimberly.
K – Qual é a nacionalidade dela?
T – Ela é cidadã norte americana,mas ela tornou-se aluna da universidade de Ibadan agora. Seus familiares moram em New York.
K – Será que podemos ir juntos visitá-la amanhã?
T – Talvez.

Ìwá pẹ̀lẹ́ (Professor Sidnei)

Ìwà é o que caracteriza uma pessoa sob o ponto de vista ético. Para ser feliz uma pessoa deve ter ìwá pẹ̀lẹ́, pois quem tem bom caráter não entra em choque com os seres humanos nem com os poderes sobrenaturais. Esse é o mais importante dos valores morais yorùbá, e a essência da fé consiste em cultivá-lo.

TỌ́JÚ ÌWÀ RẸ

Tọ́jú ìwà rẹ, ọ̀rẹ́ mi!
Ọlá a ma sí lọ n`ilé eni,
Ewà a sì ma sì l`ára enia,
Olówó òní `ndi olòsì b`ó d´ọ̀la
Òkun l`ọlá, òkun nìgbì ọrọ̀,
Gbogbo wọn l`o `nsí lọ nílé eni;
Ṣùgbón ìwà ni `mbá`ni dé sàréè,
Owó kò jẹ́ nkan fún `ni,
Ìwà l`éwà l`ọmọ enia.

Bí o l`ówó bí o kò ní `wà `nkó,
Tani jẹ́ f´inú tán o bá s`ohun rere?
Tàbí bí o sì se obìrin rògbòdò,
Bí o bá jìnà sí ´wa tí èdá ´nfẹ́,
Taní jẹ́ fẹ́ a s`ilé bí aya?
Tàbí bí o jẹ́ oníjìbìtì enia,
Bi tilẹ̀ mo ìwé àmòdájú,
Taní jẹ́ gbé ´ṣé aje fún o ṣe?

Tọ́jú ìwà rẹ, ọ̀rẹ́ mi,
Íwà kò sí ẹ̀kọ́ d`ègbé,
Gbogbo aiye ni `nfẹ́ `ni t`ó jẹ́ rere.

Tradução

Cuide de suas maneiras, meu amigo!
A honra pode abandonar nossa casa,
e a beleza às vezes acaba.
O rico de hoje pode ser o pobre de amanhã.
A honra é como o mar, e também a onda da riqueza;
Ambas podem escapar de nossa casa.
Mas as boas maneiras acompanham-nos até o túmulo.
O dinheiro não é nada,
as boas maneiras é que são a beleza da humanidade.

Se você tem dinheiro, mas não se comporta bem,
quem irá confiar em você?
Ou se você é uma mulher muito linda,
mas não se comporta de maneira adequada,
quem desejará tê-la como esposa?
Ou ainda, se você é muito educado, mas engana as pessoas,
quem confiará em você para negócios?

Cuide de suas maneiras, meu amigo,
Sem bons modos, a educação não tem valor.
Todos amam uma pessoa que sabe se comportar.

Tọ́jú ìwà rẹ, ọ̀rẹ́ mi!
(Cuide de suas maneiras, meu amigo!)
Ọlá a ma sí lọ n`ilé eni,
(A honra pode abandonar nossa casa)
Ewà a sì ma sì l`ára enia,
(e a beleza às vezes acaba)
Olówó òní `ndi olòsì b`ó d´ọ̀la
(O rico de hoje pode ser o pobre de amanhã)
Òkun l`ọlá, òkun nìgbì ọrọ̀,
(A honra é como o mar, e também a onda da riqueza)
Gbogbo wọn l`o `nsí lọ nílé eni;
(Ambas podem escapar de nossa casa.)
Sùgbón ìwà ni `mbá`ni dé sàréè,
(Mas as boas maneiras acompanham-nos até o túmulo)
Owó kò jẹ́ nkan fún `ni,
(O dinheiro não é nada)
Ìwà l`éwà l`ọmọ enia.
(as boas maneiras é que são a beleza da humanidade.)

Bí o l`ówó bí o kò ní `wà `nkó,
(Se você tem dinheiro, mas não se comporta bem)
Tani jẹ́ f´inú tán o bá s`ohun rere?
(quem irá confiar em você?
Tàbí bí o sì se obìrin rògbòdò,
(Ou se você é uma mulher muito linda)
Bí o bá jìnà sí ´wa tí èdá ´nfẹ́,
(mas não se comporta de maneira adequada)
Taní jẹ́ fẹ́ a s`ilé bí aya?
(quem desejará tê-la como esposa?)
Tàbí bí o jẹ́ oníjìbìtì enia,
(Ou ainda, se você é muito educado,)
Bi tilẹ̀ mo ìwé àmòdájú,
(mas engana as pessoas)
Taní jẹ́ gbé ´ṣé aje fún o ṣe?
(quem confiará em você para negócios?)


Tọ́jú ìwà rẹ, ọ̀rẹ́ mi,
(Cuide de suas maneiras, meu amigo,)
Íwà kò sí ẹ̀kọ́ d`ègbé,
(Sem bons modos, a educação não tem valor)
Gbogbo aiye ni `nfẹ́ `ni t`ó jẹ́ rere.
(Todos amam uma pessoa que sabe se comportar.)

domingo, 11 de dezembro de 2011

Lições de língua yorubá – Lição 11/12 - Ẹ̀kọ́ mọ́kànlá/Éjìlá

(Àwọn ìwé ẹ̀kọ́ èdè yorùbá – Ẹ̀kọ́ mọ́kànlá/Éjìlá)

Aula do dia 10/12/2011.
Professores:
Prof. Dr. Sidnei Barreto Nogueira
Prof. Mestre José Benedito de Barros

A primeira parte da aula foi dedicada à audição do primeiro diálogo da unidade 3 e ao estudo do vocabulário do mesmo.
A segunda parte da aula consistiu no ensaio do Orin Agbe lo l´aro.
A terceira parte foi dedicada à organização da cerimônia de encerramento do curso no dia 17/12/2011.



Parte 1: Diálogo da unidade 3: Sísọ̀rọ̀ nípa ènìyàn
(Falando a respeito de pessoas)

Kúnlé (K) retorna no dia seguinte e encontra Túnjí (T):
K: Túnjí, báwo ni nǹkan?
T: Dáadáa ni. Jọ̀wọ́ má bínú.
K: Níbo l´o lọ lálẹ́ àná. Mo wá sí ilé ẹ lẹ́ẹ̀mejì lálẹ́ àná.
T: Mo gbọ́ bẹ́ẹ̀. Mo lọ rí ọmọ kíláàsì mi kan ni.
K: Ki l´orúkọ ẹ̀?
T: Kimberly.
K: Ọmọ ìlú ibo ni?
T: Ọmọ ìlú Amẹ́ríkà ni, ṣùgbọ́n ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ ní yunifásítì ti Ìbàdàn nísisìyí. Àwọn ẹbi ẹ̀ ń gbé ní New York.
K: Ṣé a lè jìjọ lọ kí i lọ́la?
T: Bóyá.

Vocabulário do diálogo

A: nós.
Àlẹ́: noite
Àná: ontem.
Àwọn ẹbi: familiares, família.
Báwo ni nǹkan? Como vão as coisas?
Bóyá: talvez.
Dáadáa ni: bem.
Jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́: é aluno; tornou-se aluno.
Jìjọ: juntos.
Jọ̀wọ́: Por favor...
Kan: uma.
Kí i: visitá-la; visitá-lo
Ki l´orúkọ ẹ̀? Qual é o nome dela/dele?
Lẹ́ẹ̀mejì: duas vezes.
Lè: poder.
Lọ́la: amanhã.
Lọ: ir.
Mi: meu, minha.
Má bínú: não me aborreça.
Mo gbọ́ bẹ́ẹ̀: eu ouvi então; eu ouvi isso.
Mo wá sí ilé ẹ lẹ́ẹ̀mejì lálẹ́ àná: Eu estive em sua casa duas vezes ontem à noite.
Ni: é.
Ní: na, em.
Níbo l´o lọ lálẹ́ àná: Aonde você foi ontem à noite?
Nísisìyí: agora.
Ń gbé: morando, vivendo.
Ọmọ ìlú Amẹ́ríkà ni: cidadão ou cidadã norte americana.
Orúkọ: nome.
Ri: ver, encontrar
Ṣé: será que ...?
Ṣùgbọ́n: mas.
Ti Ìbàdàn: de Ìbàdàn.
Yunifásístì: universidade.

Parte 2: Orin: Agbe lo l´aro


Orin: música, cântico, cantiga, hino.

Agbé ló l´aró
Kìí ráhùn aro
Àlùkò ló l´osùn
Kìí ráhùn osùn
Lékèélékèé ló l` ẹfun
Kìí ráhùn ẹfun
ọ̀ṣun lékèé o dá mi o.
Káwa má ráhùn ire - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọmọ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn owó - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọlà - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn Ẹ̀kọ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ayọ̀ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ifẹ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọ̀rẹ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn Ẹ̀rọ̀ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ilé - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ounjẹ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn aláàfíà - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn àfo - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn iṣẹ́ - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ṣire - Àṣẹ!
Káwa má ráhùn ọ́dún - Àṣẹ!

Vocabulário

Àṣẹ: assim seja.
Ire – sorte.
Ọmọ - filho.
Owó – dinheiro.
Ọlà – prosperidade, riqueza.
Ẹ̀kọ́ – conhecimento, sabedoria, lição.
Ayọ̀ – alegria.
Ifẹ́ – amor.
Ọ́rẹ́ – amigo.
Ẹ̀rọ̀ – Calma, realização, harmonia
Ilé – casa, moradia.
Ounjẹ - alimento, comida.
Aláàfíà – paz, saúde, bem estar completo.
Àfo – abertura, oportunidade de emprego, vaga.
Iṣẹ́ – trabalho, ocupação, emprego.
Ṣire – divertimento, festa.
Ọ́dún – festa.

Parte 3: programação do dia 17/12.

1) Acolhida: É Káàbọ!
2) Formação da mesa.
3) Hino Nacional
4) Falas breves das autoridades.
5) Apresentação dos alunos
1: Orin “Agbe lo l´aro” – O pássaro Agbe dono do aro (cor azul)
2: Diálogos
Diálogo 1: “N´ílé ọ̀rẹ́” – na casa de um amigo.
Diálogo 2: “Báwo ni Sànyà?” – Como vai Sanya?
Diálogo 3: “Ìkíni àti ìpàdé” - Cumprimentos e encontros.
Diálogo 4: “Sísọ̀rọ̀ nípa ènìyàn” – Falando a respeito de pessoas.

6) Fala da oradora da turma: Lilian Cristina
7) Fala do professor José Benedito
8) Fala do professor Sidnei.
9) Entrega dos certificados.
10) Encerramento: Ékú ounjẹ́ áti ó dàbọ̀!

Convite a todos para o coquetel.
No coquetel serão servidas comidas típicas da culinária afro-brasileira e refrigerantes.


Diálogos que serão apresentados pelos alunos.

1) N´ílé ọ̀rẹ́ (Na casa de um amigo)

KÚNLÉ - Ẹ kúùròlẹ́ Mà.
MÀMÁ TÚNJI - ÒO, Ẹ kúùrọ̀lẹ́. Báwo ni nǹkan?
KÚNLÉ - Dáadáa ni. Ẹ jọ̀ọ́ mà. Túnjí ǹkọ́? Ṣé ó wà n´lé?
MÀMÁ TÚNJI – Rárá, kó si ǹ´lé. Ó lọ sọ́dọ̀ ọ̀rẹ́ ẹ̀ Délé.
KÚNLÉ - Kò burú, mo máa padà wá. Ẹ ṣé, ó dàbọ̀ Mà.
MÀMÁ TÚNJÍ – Kò tọ́pẹ́. Ó dàbọ̀.

Tradução:
K – Boa noite senhora.
M – Boa noite. Como vão as coisas?
K – Bem. Por favor, senhora. Onde está Tunji? Ele está em casa?
M – Não, ele não está em casa. Ele foi à casa do amigo dele, o Dele.
K – Sem problemas, eu retornarei. Obrigado, até logo senhora.
M – Não há de que. Até logo.

2) Báwo ni Sànyà? (Como vai Sanya?)

KÚNLÉ: Báwo ni Sànyà?
SÀNYÀ: Dáadaa ni. Ẹ káalẹ́.
KÚNLÉ: Oo, káalẹ́. Ẹgbọ́n ẹ dá?
SÀNYÀ: Wọ̀n kò ì tí ì dé.
KÚNLÉ: Kò burú, máa pàda wá lọ́la.
SÀNYÀ: Kò burú. Ẹ ṣé, ó dàárọ̀.
KÚNLÉ: O ṣé, ó dàárọ̀.

Tradução

K – Como vai Sànyà?
S – Bem. Boa noite.
K – Boa noite. Seu irmão mais velho, onde ele está?
S – Ele não retornou.
K – Sem problemas, eu retornarei amanhã.
S – Sem problemas. Obrigado, boa noite.
K – Obrigado, boa noite.

3) Ìkíni àti ìpàdé (Saudações e encontros/reuniões)

Dúpẹ́: Ẹ káàárọ Sà.
Bàbá Dúpẹ́: káàárọ, pẹ̀lẹ́. Ṣé dáadáa l’o jí?
Dúpẹ́: A Dúpẹ́, Sà.
Bàbá Dúpẹ́: Ṣé o ti jẹun?
Dúpẹ́: Rárá Sà. Mo ṣẹ̀ṣẹ̀ jí ni.
Bàbá Dúpẹ́: Tètè lọ jẹun. Èmi ń lọ síbi iṣẹ́. Mi ò ní í pẹ́ dé.
Dúpẹ́: Kò burú Sà. Ó dàbọ̀ Sà.
Bàbá Dúpẹ́: Ó dàbọ̀.

Tradução
D – Bom dia senhor.
B – Bom dia, olá. Você levantou bem?
D. Sim, obrigado, senhor.
B – Você já comeu?
D – Não, senhor. Eu acabei de me levantar.
B – Vá comer rápido. Eu estou indo para o trabalho. Eu não quero voltar atrasado para casa.
D – Sem problemas, senhor. Até logo senhor.
B – Até logo.

4) Sísọ̀rọ̀ nípa ènìyàn
(Falando a respeito de pessoas)
Kúnlé (K) retorna no dia seguinte e encontra Túnjí (T):
K: Túnjí, báwo ni nǹkan?
T: Dáadáa ni. Jọ̀wọ́ má bínú.
K: Níbo l´o lọ lálẹ́ àná. Mo wá sí ilé ẹ lẹ́ẹ̀mejì lálẹ́ àná.
T: Mo gbọ́ bẹ́ẹ̀. Mo lọ rí ọmọ kíláàsì mi kan ni.
K: Ki l´orúkọ ẹ̀?
T: Kimberly.
K: Ọmọ ìlú ibo ni?
T: Ọmọ ìlú Amẹ́ríkà ni, ṣùgbọ́n ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ ní yunifásítì ti Ìbàdàn nísisìyí. Àwọn ẹbi ẹ̀ ń gbé ní New York.
K: Ṣé a lè jìjọ lọ kí i lọ́la?
T: Bóyá.

Tradução
K – Túnjí, como vão as coisas?
T – Bem. Por favor, não me aborreça.
K – Aonde você foi ontem à noite? Eu estive em sua casa duas vezes ontem à noite.
T – Eu ouvi isso. Eu fui ver minha colega de classe.
K – Qual é o nome dela?
T – Kimberly.
K – Qual é a nacionalidade dela?
T – Ela é cidadã norte americana,mas ela tornou-se aluna da universidade de Ibadan agora. Seus familiares moram em New York.
K – Será que podemos ir juntos visitá-la amanhã?
T – Talvez.

Contamos com a presença de todos: alunos, alunas, familiares, amigos, praticantes e admiradores da cultura afro-brasileira.


Ó dàbọ̀.

domingo, 4 de dezembro de 2011

Lições de língua yorubá – Lição 10/12 - Ẹ̀kọ́ Mẹ́wà/Éjìlá

(Àwọn ìwé ẹ̀kọ́ èdè yorùbá – Ẹ̀kọ́ Mẹ́wà/Éjìlá)

Professores:
Prof. Dr. Sidnei Barreto Nogueira
Prof. Mestre José Benedito de Barros

Exercícios

Exercício 6

Encontre seu amigo e faça algumas perguntas para ele.
Corrigidos em sala de aula:
1. Saúde – Báwo ni? Ṣé àlàáfia ni?
2. Casa, família – Ilé ńkọ́?
3. Trabalho - Iṣẹ́ ńkọ́?
4. Irmãos mais novos - Wọ́n àbúrò ńkọ́?
5. Pai – Bàbá ńkọ́?
6. Mãe – Màmá ńkọ́?

Exercício 7

Faça uma ligação entre as sentenças da primeira coluna com as respostas da segunda.
1. Báwo ni? - A. Ó wà?
2. Ṣé àlàáfíà? - B. Ọjọ́ kan pẹ̀lú.
3. Ilé ńkọ́? - C. Dáadáa ni.
4. Bàbá ńkọ́? - D. Ò dàbọ̀.
5. Iṣẹ́ ńkọ́? - E. Wọ́n wà.
6. Ó péjọ́ mẹ́ta - F. A dúpẹ́.
7. Ò dàbọ̀ - G. ń lọ dádáá.
Respostas: 1C; 2F; 3A; 4-E; 5G; 6B; 7D.

Exercício 8

Diga a seu amigo que Dúpẹ́ acabou de fazer o seguinte:
1. Levantou-se. - Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ jí.
2. Comeu (alimentou-se). – Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ jẹun.
3. Tomou um banho. – Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ wẹ̀.
4. Foi ao escritório. - Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ lọ sí ọ́fíìsì.
5. Foi à escola. - Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ lọ sí Ilé-iwé / Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ lọ sí Ilé-ẹ́kọ́.
6. Foi ao aeroporto. - Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ lọ sí ibùdó ọkọ̀ òfurufú / Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ lọ sí ilé ọkọ̀ òfurufú.
7. Foi ao zoológico. - Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ lọ sí ilé àwọn ẹranko.
8. Foi ao Museu. - Dúpẹ́ ṣẹ̀ṣẹ̀ lọ sí mùsíọ̀mù.

Exercício 9

Diga a alguém que você está indo aos seguintes lugares:
1. Aeroporto. – Mo ń lọ sí ilé ọkọ̀ òfurufú / Mo ń lọ sí ibùdó ọkọ̀ òfurufú.
2. Escola - Mo ń lọ sí ilé-ìwé.
3. Escritório - Mo ń lọ sí ọ́fíìsì.
4. Museu - Mo ń lọ sí mùsíọ̀mù.
5. Aula - Mo ń lọ sí kíláàsì.
6. Trabalho - Mo ń lọ sí ibi iṣẹ́.
7. Mercado - Mo ń lọ sí ọjà.
8. Estação Ferroviária - Mo ń lọ sí ibùdó ọkọ̀ ojú-irin.
9. Zoológico - Mo ń lọ sí ilé àwọn ẹranko.
10. Residência (casa) - Mo ń lọ sí ilé.

Exercício 10

Como você responderia às seguintes perguntas? (use a dica em parênteses)
1. Níbo ní o ń lọ? (restaurante) – Mo ń lọ sí ilé ounjẹ.
2. Báwo ní nǹkan? ( - ) – Dáadáa ni.
3. Níbo ní Dúpẹ́ wà? (escritório) – Dúpẹ́ wà ní ọ́fíìsì.
4. Ṣé o sí jí dáadáa? (sim) – Bẹ́ẹ̀ ni, mo jí dáadáa.
5. Ṣé o ń lọ sí ilé-ikàwé? (não) – Ó tì, N kò lọ sí ilé-ikàwé.
6. Ṣé Túnjí lọ sí mùsíòmù? (sim) – Bẹ́ẹ̀ ni, Túnjí lọ sí mùsíòmù.
7. Ṣé o ti jẹun? (não) – Ó tì, N kò ì tí ì jẹun.
8. Ṣé màmá rẹ pẹ́ ní ibi-iṣẹ́ lánàá? (não) – Ó tì, màmá mi kò pẹ́ ní ibi-iṣẹ́ lánàá.
9. Ẹ̀gbọ́n Túnjí dà? (mercado) – Ẹ̀gbọ́n Túnjí wà ní ọjà.
10. Ṣé àlàáfíà ni? ( - ) Àlàáfíà ni.

Exercício 11

Que perguntas você usaria para as seguintes situações.
1. Para descobrir se Kunle foi ao trabalho. - Ṣé Kúnlé ti lọ síbi iṣẹ́?
2. Para descobrir se Tunjí retornará. - Ṣé Túnjí máa padà wá?
3. Para descobrir se Dupé foi à escola ontem. Ṣé Dúpẹ́ lọ sí ilé-ìwé lánàá?
4. Para descobrir se o pai de Dupé estava atrasado para vir para casa. - Ṣé bàbá Dúpẹ́ pẹ́ láti padà sí ilé?
5. Para descobrir se Tunji esta em casa. - Ṣé Túnjí wá nílé?

Exercício 12

Você está prestes a sair para o trabalho de manhã e sua criança vem cumprimentar você antes de você sair. Pergunte a ela como ela dormiu e se ela já comeu. Faça o papel de mãe apenas.
Mãe: Você dormiu bem? - Ṣé o sún dáadáa?
Criança:
Mãe: Você comeu? - Ṣé o ti jẹun?
Criança:

Sísọ̀rọ̀ nípa ènìyàn

(Falando a respeito de pessoas)
Kúnlé (K) retorna no dia seguinte e encontra Túnjí (T):
K: Túnjí, báwo ni nǹkan?
T: Dáadáa ni. Jọ̀wọ́ má bínú.
K: Níbo l´o lọ lálẹ́ àná. Mo wá sí ilé ẹ lẹ́ẹ̀mejì lálẹ́ àná.
T: Mo gbọ́ bẹ́ẹ̀. Mo lọ rí ọmọ kíláàsì mi kan ni.
K: Ki l´orúkọ ẹ̀?
T: Kimberly.
K: Ọmọ ìlú ibo ni?
T: Ọmọ ìlú Amẹ́ríkà ni, ṣùgbọ́n ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ ní yunifásítì ti Ìbàdàn nísisìyí. Àwọn ẹbi ẹ̀ ń gbé ní New York.
K: Ṣé a lè jìjọ lọ kí i lọ́la?
T: Bóyá.

Texto em português.
K: Túnjí, como vão as coisas?
T: Bem. Por favor, não me aborreça.
K: Aonde você foi ontem à noite. Eu estive em sua casa duas vezes ontem à noite.
T: Eu ouvi isso. Eu fui visitar uma colega de classe minha.
K: Qual é o nome dela?
T: Kimberly.
K: Qual é a nacionalidade dela?
T: Ela é cidadã norte americana, mas é aluna da Universidade de Ibadan, agora. Sua família vive em Nova York.
K: Será que nós podemos ir juntos visitá-la amanhã:
T: Talvez.

Exercício 13: Vocabulário (verbos, substantivos, etc.)

A = Àwa: nós.
Àbúrò: irmão mais novo; irmã mais nova.
A dúpẹ́: nós agradecemos; obrigado.
Akẹ́kọ̀ọ́: aluno, aluna.
Àlàáfia: saúde, paz, completo bem estar.
Àná: ontem.
Àwọn ẹbi: membros da família, familiares, família.
Bàbá: pai.
Báwo: como?
Báwo ni nǹkan?: Como vão as coisas?
Bẹ́ẹ̀: assim.
Bẹ́ẹ̀ ni: sim, assim.
Bóyá: talvez.
Dà: onde está?
Dáadá: bem.
Ẹ: sua.
Ẹ̀gbọ́n: irmão mais velho / irmã mais velha.
Ènìyàn: pessoa, ser humano, povo.
Gbé: morar, habitar, viver em.
Gbọ́: ouvir
Ibi: local, lugar, aqui.
Ibo: onde?
Ibùdó ọkọ̀ òfurufú: aeroporto.
Ibùdó ọkọ̀ nǹkan ojú-irin: estação ferroviária.
Ilé: casa.
Ilé àwọn ẹranko: zoológico.
Ilé-ẹ́kọ́: escola.
ilé-ikàwé: biblioteca.
Ilé-iwé: escola.
Ilé ọkọ̀ òfurufú: aeroporto.
Ilé ounjẹ: restaurante.
Ìlú: cidade, país.
Iṣẹ́: trabalho
Jẹ́: tornar-se.
Jẹun: alimentar-se, comer.
jìjọ: juntos, semelhança.
Kan: um, uma.
Kíláàsì: classe, aula.
kí i: visitá-lo, visitá-la.
Ki l´orúkọ ẹ̀ = Ki ní orúkọ ẹ̀ = Ki ní orúkọ rẹ̀: Qual é o nome dela?
Kò: não.
Kò ì tí ì: não tem.
Jọ̀wọ́: por favor.
Lálẹ́ = ní alẹ́: à noite.
Lánàá: ontem.
Lati: de
Láti: desde
Lè: poder.
Lẹ́ẹ̀mejì: duas vezes.
Lọ: ir.
lọ́la = ní ọ̀la: amanhã.
Má bínú: não me aborreça.
Màmá: mãe.
Mùsíọ̀mù: museu.
Mi: meu, minha.
Ni: ser, estar.
Ní: ter, possuir, em.
Nípa: a respeito de, sobre.
Ń: palavra para formar o gerúndio. Ex.: ń padà: voltando, retornando.
Níbo: onde?
Ńkọ́: cadê? Como está?
Nísisìyí: agora.
Ò dàbọ̀: Tchau, até logo, adeus.
ọ́fíìsì: escritório.
Ọjà: mercado, feira.
Ọjọ́ kan pẹ̀lú: há muito tempo (“um dia mais”).
Ọmọ ìlú: cidadão, cidadã.
Ọmọ kíláàsì: colega de classe.
Padà: voltar, retornar
Pẹ́: demorar, atrasar, voltar, tardar.
Péjọ́ mẹ́ta: há quanto tempo? (“mais que três dias).
Pẹ̀lẹ́: olá, tchau, sinto muito, lamento, perdão, de maneira calma.
Pẹ̀lẹ́pẹ̀lẹ́: calmamente, cautelosamente.
Rí: ver, encontrar.
Ṣé: será que ...?
Ṣẹ̀ṣẹ̀: recentemente, acabar de, logo agora.
Sí: ser, estar, haver, existir.
Sì: além disso, ainda.
Sísọ̀rọ̀: dizer, falar, falando.
Ṣùgbọ́n: mas, todavia, porém.
Sùn: dormir.
Ti:de, já (pretérito)
Tì: fechar, trancar.
Tí: Que, se, caso.
Wà: ser, estar, existir, haver, residir, dirigir.
Wá: vir, buscar, procurar.
Wẹ̀: tomar banho, lavar.
Yunifásítì: universidade.

Ódàbọ̀!